Datavisualisatie: helder communiceren in een wereld vol cijfers

Publicatiedatum 23-12-2025, 12:32

Een kijkje achter de schermen bij de opleiding van de Rijksacademie

Wie een dag meedraait in de opleiding Datavisualisatie van de Rijksacademie, merkt meteen dat het geen standaard training is. De energie in de groep, de combinatie van denken, tekenen en doen, en de vele discussies vallen op. Dat is geen toeval, vertelt docent Erik van Kampen, die al sinds de eerste versie bij de opleiding betrokken is.

“We geven de opleiding al meer dan vijf jaar, en vanaf het begin was hij populair,” zegt Erik. “We werken bewust met twee docenten tegelijkertijd. Dat maakt de sfeer open, dynamisch en uitnodigend voor discussie. En dat helpt: mensen leren veel van elkaar.”

Van complexe data naar begrijpelijk verhaal

Erik komt zelf uit de wetenschap. Daar leerde hij hoe cruciaal visualisaties zijn in het vertellen van complexe verhalen.

“Grafieken zijn noodzakelijk om resultaten te laten spreken op een manier die met tekst niet kan,” legt hij uit. “Goed visualiseren is zowel creatief als analytisch: je moet de kern begrijpen, keuzes maken en weten wat je doelgroep nodig heeft. Dat proces kietelt enorm veel denkspieren.”

Volgens Erik is datavisualisatie binnen de Rijksoverheid geen luxe, maar een essentieel onderdeel van analyseren. “De twee zijn bijna onlosmakelijk met elkaar verbonden. Een analyse wordt pas waardevol wanneer je de resultaten helder kunt delen.”

Dat geldt voor beleidsmakers en controllers, maar zeker ook voor financials. “We werken met belastinggeld. Dan wil je zorgvuldig, professioneel en begrijpelijk communiceren. Heldere visualisaties helpen daarbij.”

Beginnen met papier en stiften

Hoewel veel deelnemers ervaring hebben met Excel of zelfs Power BI, begint de opleiding opvallend eenvoudig: met papier, stiften en handwerk.

“We willen mensen na laten denken over het visualiseren, niet over de software packages. Juist daarom starten we analoog,” zegt Erik. “Iedereen kan meedoen, en je dwingt jezelf om na te denken over je boodschap in plaats van over de techniek. Dat werkt verbindend en schept een prettige sfeer.”

De dag is opgebouwd uit drie delen:

1. Ochtend: twee korte blokjes theorie en een opdracht om slechte visualisaties te verbeteren.
2. Middag: een analyse-opdracht met een complete dataset, waarbij iedereen vanuit een andere invalshoek werkt.
3. Slot: praktische Excel-oefeningen, met ruimte voor voorbeelden uit het werk van de deelnemers.

Het resultaat is meestal een brede variëteit aan grafieken, elk met een eigen verhaal. “Dat is het mooie: dezelfde dataset kan tot totaal verschillende inzichten leiden. De nabespreking is daarom altijd een van de leukste momenten.”

Helderheid door focus

Als Erik één les moet kiezen die deelnemers echt meenemen, dan is dat:
“Focus aanbrengen in je boodschap. Helderheid bereik je door weg te laten wat niet nodig is.”

Die vaardigheid blijkt in de praktijk het verschil te maken tussen “een grafiek invullen” en “een boodschap overbrengen”.

Deelnemers gebruiken de inzichten later vooral in rapportages, dashboards en nota’s. Veel deelnemers geven terug dat één goed gekozen visualisatie soms een heel gesprek kan versnellen.

De grootste uitdaging: niet de software, maar de vraag

Hoewel datavisualisatie vaak wordt geassocieerd met technische tools, ligt volgens Erik de grootste uitdaging ergens anders.

“Het moeilijkste is niet de techniek, maar scherp krijgen wat je probeert te zeggen — en wat jouw lezer nodig heeft. Als je dat helder hebt, volgt de visualisatie bijna vanzelf.”

Goede voorbeelden uit de praktijk zijn dashboards over bijvoorbeeld verzuim, budgetten of bedrijfsprocessen. Heldere grafieken helpen collega’s sneller begrijpen wat er speelt.

Vooruitkijken: een groeiende rol binnen het Rijk

Erik verwacht dat datavisualisatie binnen de Rijksoverheid steeds belangrijker wordt. Niet alleen voor mensen die visualisaties maken, maar juist ook voor iedereen die dashboards leest of beleidsbeslissingen voorbereidt.

“Ik zou graag zien dat ook lezers van dashboards de cursus volgen. Een simpele schets kan al helpen om je eigen informatiebehoefte scherp te krijgen.”

Nieuwe thema’s, zoals AI, dataverhalen en ethiek, komen regelmatig langs in gesprekken met deelnemers. De docenten nemen die mee in de sessies wanneer dat relevant is. “De opleiding blijft zich ontwikkelen. Wat we behandelen hangt sterk af van de groep en de praktijk waar zij in werken.”

De favoriete oefening: slechte grafieken verbeteren

Elke docent heeft zijn of haar favoriete ‘slechte grafiek’. Een verzameling die inmiddels een flinke stapel vormt.

“We hebben in de ochtend altijd een opdracht waarin deelnemers slechte visualisaties moeten verbeteren. Dat blijft een van de leukste onderdelen. Soms vind ik het jammer dat we niet alle varianten kunnen bespreken, het voelt bijna alsof je tussen je kinderen moet kiezen.”

Het doel van de oefening is niet om mensen te laten lachen om fouten, maar om te laten zien hoe kleine keuzes grote impact hebben op begrijpelijkheid.

Een vaardigheid die breed inzetbaar is

Datavisualisatie raakt vrijwel iedere functie binnen het Rijk: van financieel adviseurs en controllers tot beleidsmedewerkers, analisten en projectleiders. De opleiding richt zich dan ook niet op software, maar op het denkproces erachter.

Of zoals Erik het samenvat:
“Een goede visualisatie ontstaat niet door meer data, maar door het maken van scherpe keuzes.”

Die vaardigheid maakt het werk vaak niet alleen beter, maar ook eenvoudiger, voor makers én voor lezers.

Wil jij ook een professional worden op het gebied van datavisualisatie? Hier lees je meer over de opleiding.